Sint en Santa - Geschiedenis van Sint Nicolaas en het Sinterklaasfeest

Sint en Santa, Info- en Boeking Centrale Westerkwartier

Geschiedenis van Sint Nicolaas en het Sinterklaasfeest:

English language

Sinterklaas Levensbeschrijving Sinterklaas Legenden Sinterklaas Feest

Nicolaas, bisschop

Beeld in Basiliek in Bari

* Patara (Toen Griekenland, tegenwoordig Turkije) ca. 270 na Chr. + Myra, 343 na Chr.

Heiligverklaring): -
Wanneer de heiligverklaring heeft plaatsgevonden is niet bekend,
maar al in de 9e eeuw was hij een van de bekendste heiligen.

Andere namen:
San Nicola (Italië:)
Saint Nicholas, (Frans en Engels),
Sankt Nikolaus, Sankt(e) Klaus en Sankt(e) Claus (Duits),
Sint Niklaas, Sinter Niklaas, Sinterklaas,
(San, Saint, Sint, Sinter, en Sankt(e) mogen afgekort worden tot St of Skt.
Sinter is een gewone verbuiging van Sint zoals Sankte een verbuiging van Sankt is,
het was bedoeld om aan te geven dat men de Sint lief vond)
en soms Santa Claus (En dan wordt daar nog wel Sint Nicolaas bedoeld en niet de Kerstman).

Gedachtenis: 6 december
(de sterfdag als feestdag was gebruikelijk bij een Heilige.
Het vreemde is dat deze datum pas ca de 13e eeuw werd vastgelegd.
Dit gevoegd bij het feit de de datum van heiligverklaring niet bekend is, doet het vermoeden rijzen dat ook hier van een verwisseling of samensmelting met een ander Nicolaas heeft plaastgevonden.

Levensbeschrijving:
Over het leven van onze Nicolaas is maar weinig bekend. Mede daarom is hij in 1970 zelfs uit het grote pantheon van Roomse heiligen geschrapt.
Aangenomen wordt dat het om de Nicolaas gaat, die rond 270 in Patara geboren was als zoon van rijke ouders (Euphenius en Anna), in de streek Lycië: in Asia Minor (Klein Azië:). Toen een Griekse regio, onderdeel van het Byzantijnse rijk- tegenwoordig onderdeel van het huidige Turkije.
Waarschijnlijker is het dat het in werkelijkheid de vereenzelviging is van eerst 2 en later 3 personen: een bisschop van Myra uit de vierde eeuw na Christus, over wie nauwelijks iets bekend is, en een naamgenoot en collega uit het nabijgelegen Pinara, die in 564 overleed. (Dit stelt ook de katholieke Duitse volkskundige Karl Meisen, met zijn Nikolauskult und Nikolausbrauch im Abendlande uit 1931. Hij is een van de belangrijkste auteurs over ons sinterklaasfeest). Later kwam daar dan nog Nicolaas van Tollentijn bij, waarover in het Sint Nicolaaslied "Nicolaas van Tollentijn" gezongen wordt.

Maar goed, verder over Nicolaas van Myra.
Van geboorte dus een Griek en Byzantijns staatsburger.
In zijn jeugd zou hij volgens legenden getuigen van bijzondere vroomheid. Ook kon Nicolaas het niet aanzien dat mensen onrechtvaardig werden behandeld of mensen onder armoede lijden. Zijn ouders verliest hij op reeds jonge leeftijd. Zijn oom, de aartsbisschop van Myra, ontfermt zich over Nicolaas en wijdt hem later tot priester. Later volgt Nicolaas zijn oom op als bisschop van Myra. De legende leert dat zijn benoeming bijzonder tot stand kwam. Toen een nieuwe bisschop gekozen moest worden, kwamen velen in gebed bijeen in Myra om tot een goede keuze te komen. De voorzitter kreeg in zijn slaap een visioen. Een stem sprak hem dat hij de volgende morgen naar de kerkdeur moest gaan. De eerste man die de naam Nicolaas zou dragen, moest tot bisschop worden gewijd. Aldus geschiedde.
De nieuwe bisschop werd bekend om zijn hulp aan de armen, zijn vriendelijkheid voor kinderen en zijn zorg over de zeelieden.
In het jaar 303, gebood de Romeinse Keizer Diocletian dat alle burgers van het Romeinse Rijk, waar Asia Minor ook toe behoorde, hem als een god moesten aanbidden. Christenen geloofen in een god en ook alleen in die Ene, dus liet hun geloof niet toe dat ze gevolg gaven aan dat Keizerlijk gebod. Kwaad om hun koppigheid, waarschuwde Diocletian de Christenen dat ze gevangen genomen zouden worden. De Keizer voerde die waarschuwing later ook uit, en veel Christenen waaronder ook St Nicholas werden in de gevangenis gegooid. Meer als vijf jaar zat St Nicholas opgesloten in een kleine cel. Hij leed daar honger, dorst en kou, maar wankelde nooit in zijn geloof. In 313, toen Diocletian aftrad en Constantijn aan de macht kwam, werd Nicolaas vrij gelaten, en keerde hij terug naar zijn post als Bischop van Myra. Hij ging door met zijn goede daden en was ten tijde van zijn overlijden (vermoedelijk op 6 december 343) nog wijzer en begripvoller als voorheen. Nicolaas werd na zijn dood begraven in Myra (het huidige Demre aan de zuidkust van Turkije).
In de ogen van katholieken, is een sint iemand die zo'n heilig leven heeft geleefd, dat hij, na zijn overlijden en reis naar de hemel, nog steeds in staat is om mensen op aarde te helpen. Zij worden vaak schutspatronen of beschermheiligen voor verschillende groepen van mensen - é:é:n van die groepen waren de kinderen en vele legendes onstonden om zijn hulp aan te tonen.
Vanaf het jaar 450, werden vele kerken in klein-Azië: (Asia Minor) en Griekenland naar hem vernoemd.
Rond het Jaar 800, werd hij officieel als Sint erkend door de Oosterse Katholieke Kerk.
In de tijd van Nicolaas leefden er vooral Turkse en Italiaanse christenen in de plaats. In latere jaren woonden er vooral mohammedaanse Turken. In 1087 wordt de sarcofaag door plunderaars geroofd. Om verdere grafschennis te voorkomen, besloten Italianen uit de plaats Bari de beenderen van Nicolaas over te brengen naar deze zuid-Italiaanse stad. Op weg naar Bari, verloren ze negental beenderen, die nu als relikwieë:n in Antalya te zien zijn.
Ergens in de jaren 1200, begon men in Frankrijk de Bisschop Nicolaas Dag te vieren op 6 december.
Aan het eind van de jaren 1400, was St Nicholas de derde meest geliefde religieuze figuur, na Jesus en Mary. Er zijn meer als 2000 kapellen en kloosters naar hem vernoemd.

Attribuut: Sint Nicolaas wordt afgebeeld als bisschop.

Patronage: Nicolaas is schutspatroon van o.a. de handelaren, zeevarenden, kinderen en geliefden. Daarnaast is hij schutspatroon van Rusland, de streek Lotharingen, en diverse steden waaronder Amsterdam. Zijn voorspraak werd vooral gevraagd tegen watersnood, ruwe zee en tegen dieven.

Sint Nicolaas en Spanje: Hoogstwaarschijnlijk is Nicolaas nimmer in Spanje geweest en heeft hij nimmer enige band met dat land gehad. Veronderstellingen zijn er wel. Zo is de stad Bari een tijdje in Spaans bezit geweest (en dus is de dan Heilige St. Nicolaas voor sommige mensen al snel een Spaanse bisschop te noemen). Bovendien brachten kooplieden de verhalen over Nicolaas vanuit het zuiden mee naar onze streken. En Spanje, ook zuidelijk gelegen en een belangrijk koninkrijk, werd beschouwd als rijk, exotisch en mysterieus.
Op de Pagina over de Figuren en Gebruiken geven we onze mening

Sint Nicolaas Levensbeschrijving Sint Nicolaas Legenden Sinterklaas Feest

Legendes:

Er zijn vele legendes over Sint Nicolaas bekend.
De eerste legendes over de bisschop van Myra,
om wie de verering zich uiteindelijk zou concentreren,
duiken in de Griekse overlevering al in de zesde eeuw op.
We gaan hier niet alle Legendes opnoemen of beschrijven,
dat zou teveel ruimte in nemen.
Via onderstaande sites zijn ze vrijwel allemaal te vinden.

http://www.annabee.net/sinterklaaslegenden.html
http://www.sint.nl/lees/lees/onbekendelegendes.html
http://www.beleven.org/feesten/sinterklaas/#verhalen
http://www.seniorplaza.nl/Sinterklaas_legendes.htm

Niet bekend is of ze allemaal echt gebeurd zijn of verzonnen zijn,
er is geen enkel bewijs voor te vinden.
Vele verhalen over de legenden of de verering van Sint Nicolaas
en over de feesten rond die verering zijn pas opgetekend na 600 na Christus
en vermoedelijk hoort een groot deel bij de andere Bisschoppen Nicolaas zoals:
Nicolaas van Pinara, die in 564 overleed
en Nicolaas van Tollentino (Tollentijn) Zie onder

Sinds de hervorming van de heiligenkalender van de Rooms Katholieke kerk (1970) is de feestdag van Sint Nicolaas 'gedegradeerd': vanaf dan is de feestdag niet als verplicht feest opgenomen.
Intussen heeft dat wel iets ook: de enige sint, de enige heilige die buiten de Katholieke Kerk wereldwijde bekendheid geniet, wordt door de Roomse Kerk niet meer erkend. Dat is mooi. Dan kunnen we hem als een gewone heilige behandelen, niet een Roomse Heilige, niet een christelijke Heilige, maar een Voorbeeld Heilige voor iedereen.
In de oosterse, orthodoxe kerken is nog steeds een bijzondere verering voor Sint Nicolaas, dat zich uit in prachtige ikonen en onnoembaar vele kerken die naar hem zijn vernoemd.

Andere (Sint) Nicolazen:

Net als over Nicolaas van Myra is over Nicolaas van Pinara weinig bekend,
over Nicolaas van Tollentijn is het volgende bekend:

1305 Nicolaas van Tolentino

Nicolaas van Tolentino oesa, Midden-Italië:;
kloosterling, priester & volkspredikant; overleden 1305.

Feest 7 juni (heiligverklaring) & 10 september.

Deze Nicolaas werd rond 1245 geboren in het Italiaanse plaatsje Sant'Angelo in Pontano (bij Ancona). Op elfjarige leeftijd trad hij in bij de augustijner-heremieten in zijn eigen woonplaats.
Hij werd tot priester gewijd door de heilige Benvenuto Scotivoli (overleden ca 1282; feest 22 maart).
Sindsdien werkte hij in zijn geboortestreek onvermoeibaar als volkspredikant en biechtvader. Vanaf 1275 vestigde hij zich definitief in de plaats Tolentino.
Volgens zeggen bracht hij vele zondaars terug op de goede weg. Niemand scheen zich aan zijn charisma te kunnen onttrekken en dagelijks kwamen honderden mensen naar hem toe om hem te horen.
Reeds bij zijn leven werd hij beschouwd als een groot heilige. Die overtuiging werd nog versterkt door de wonderen die hij verrichtte.
Tussen 1305 en 1325 werden er van hem 301 wonderen officieel geregistreerd.
Sommige doen sterk denken aan de wonderen van zijn beroemde naamgenoot van Myra uit de vierde eeuw (overleden 343; feest 6 december).
Hij stierf te Tolentino op 10 september 1305.

Dan is er nog een Sint Nicolaas wiens Naamdag in de officië:le Heiligen kalender nu op 10 december staat.
Daar gaat het om een Nicolaas uit de 14e of 15e eeuw. Hij was geen prettig mens, er wordt zelfs vertelt dat hij een moordenaar was.
En dit is de Nicolaas die model gestaan heeft voor de Film 'Sint!' Deze Nicolaas heeft echter niets en dan ook helemaal niets met Saint Nicolaas / Sinterklaas van doen.

=================================================================================
Sinterklaas Levensbeschrijving Sinterklaas Legendes Sinterklaas Feest

Sint Nicolaas, het Feest...

De verering van Sint Nicolaas bleef aanvankelijk beperkt tot de Byzantijnse kerk, waar hij na Maria nog steeds de belangrijkste heilige is. Het feest van Sint Nikolaas, was toen dus meer Oosters-Orthodox dan Rooms, want de scheiding tussen orthodox (Grieks en Russisch) en Rooms (Rome) was pas in 1054.
De viering was in het begin ook nog niet op een vaste dag maar werd gecombineerd met een adventmis, dit kon begin December zijn, maar ook vlak voor de Kerst. Binnen de Griekse en Byzantijnse cultuur bestaat er nog een zelfde soort feest rond Basil of Caesarea. Basil's feest dag is op 1 January en wordt in Griekenland gebruikt als dag van cadeautjes geven (uitwisselen).
Het Sint Nicolaasfeest begon met een processie (Optocht met het Beeld van Sint Nicolaas) gevold door een Mis, waarna er tijd was voor de Jaarmarkt. Een gebeuren met kraampjes waar van alles gekocht kon worden, en feesttenten met kunstenaars die optraden, zoals minstreels, poppenspelers, acrobaten, goochelaars en nog meer, maar ook behendigheidswedstrijden zoals bv prijsschieten met pijl en boog, en vele spelletjes voor de kinderen.
En waarbij er natuurlijk ook veel plaatselijke gebruiken toegevoegd werden. Zo kwamen er dus ook Germaanse gebruiken bij, want de culturen rond de Middellandse werden sterk beinvloed door de Vikingen die daar jaren lang grote invloed gehad hebben.
Overigens was er in de eerste eeuwen na Christus nog geen kerstviering rond de zonnewende (langste nacht), maar werd vaak het Juulfeest gevierd zoals dat ook nu nog in Scandinavië: bestaat.
Later werd het meer en meer een Rooms Katholiek feest met een mengeling van Germaanse, vroeg kerkelijke, Orthoxe en Roomsche gebruiken. Door dit soort Jaarmarkten (Feest verbonden aan een Kerk-mis) heeft het kermisgebeuren zijn naam (kermis) gekregen, net zo als het Kerstfeest ook naar de Kerst-Mis vernoemd is (Kerstmis).
In de zevende en achtste eeuw verbreidde de cultus rond Sint Nicolaas zich over Italië: en drong via de Noormannen ook naar het midden, het westen en het noorden van Europa door.
In de jaren 1200 begon men in Frankrijk onder invloed van de Roomsche kerk, de Bisschop Nicolaas Dag te vieren op 6 december, de vermoedelijk sterfdag van Nicolaas van Myra. Die dag valt vanaf de 13e eeuw in Engeland en Frankrijk samen met het feest van de Onnozele Kinderen, (wat daarvoor op 28 December gevierd werd) De herkomst van het kinderfeest ligt in middeleeuwse Franse kloosterscholen, waar op Onnozele Kinderen (28 december) een kinderbisschop werd gekozen, die een parodie op een mis opvoerde en zijn medeleerlingen over hun gedrag uithoorde: wie zoet was kreeg lekkers, wie stout was de roe.
Volgens Meisen deed Nicolaas hier pas zijn intrede als kinderheilige en kreeg het feest op die datum geleidelijk zijn huidige aanzien. De geschenken die men ging uitdelen, herinneren daarbij aan de bruidsschat voor de drie maagden; de schoen waarin ze worden gestopt aan de graanboten waarmee Nicolaas de bevolking van Myra redde; de schoorsteen aan het raam waardoor die bruidsschat naar binnen was gegooid.
Ook in Nederland was de verjaardag van de heilige toen al bekend. De vroegste Nederlandse vermelding van dat feest heeft echter slechts betrekking op schoolkinderen. De historicus G.D.J. Schotel citeert een stadsrekening uit Dordrecht van 1360, waaruit blijkt dat schoolkinderen op 'Nyclaesdagh' vrij van school kregen en geld ontvingen om plezier te maken. Net net als in Frankrijk kozen ze uit hun midden een 'bisschop', onder de Vespers kreeg hij een mijter op zijn hoofd en een kromstaf in zijn hand gedrukt en vervolgens gingen de kinderen de stad rond en ze vroegen om een kleinigheidje. Een flink deel van de opbrengst besteedden ze aan lekkernijen zoals amandelbrood.
Ook het zetten van schoenen was al vroeg bekend. In 1427 werden in de Sint-Nicolaaskerk in Utrecht op Sint Nicolaasavond enkele schoenen met wat geld gevuld, dat 'om Godswille' aan de armen werd geschonken. Langzamerhand drong het feest ook door tot de gezinnen. Bekend is dat kinderen al in de 15e eeuw hun schoen zetten. Eerst gebeurde dit in de kerken en was de opbrengst voor de armen, maar later in de 16e eeuw mochten kinderen ook thuis en bij 'petemoei' een schoen of klomp zetten, om daar de volgende ochtend door de ouders gekochte lekkernijen zoals noten, appels en zoetigheid en soms ook cadeautjes in te vinden.

Onder meer op schilderijen van Jan Steen is te zien dat ze speculaas, pepernoten, borstplaat, marsepein, taaipoppen en chocoladeletters kregen. Dat zijn dus al eeuwenoude producten.

Daarnaast was Sint Nicolaas een feest voor adolescenten en volwassenen. In veel steden bestond een Nicolaasgilde, dat op die dag een processie hield en een feestmaal aanrichtte. Zeelieden hielden een braspartij. Op de Sint Nicolaasmarkten konden jongelui mannelijke en vrouwelijke speculaaspoppen kopen, vrijers en vrijsters geheten. Door die poppen aan elkaar te schenken, suikerharten waren ook goed, konden zij peilen hoe de voorkeuren lagen.
In de jaren 1500 (de Reformatie) kwam deze viering onder vuur te liggen. Protestanten beschouwden het als een 'paaps' en heidens feest, ook al omdat het in de grote steden voor opstootjes en openbare dronkenschap zorgde.
Men vond dat het geven van geschenken met het kerstkind moest worden geassocieerd. Immers, in een religie waarin alleen God goed doet, kunnen geschenken slechts van hem komen. Door de kritiek verdween het feest in veel landen van het toneel. Zo niet in Nederland, waar Sint Nicolaas steeds populairder werd.
Maar in landen als Duitsland, Frankrijk en Engeland verhuisde het SintNicolaasfeest naar Kerstmis. In die landen stopten de mensen met de verering van St Nicholas en gaven ze de voorkeur aan een andere gaven brengende figuur, Father Christmas/Pere Noel/Der Weihnachtsman, die middels altijd groenblijvende planten aankondigde dat de winter ook weer voorbij zou gaan. De Duitse Weihnachtsmann, de Franse Pere Noel, de Engelse Father Christmas en later de Amerikaanse Santa Claus zijn dus eigenlijk een mix van de Yule-man en een tijdverschoven Sint Nicolaas. Dit geldt bijna letterlijk voor de laatste, want zijn naam is een rechtstreekse vertaling van 'Sankte Claus', wat indertijd vermoedelijk door Nederlanders is ingevoerd in Nieuw Amsterdam, het huidige New York. (Zie ook bij de geschiedenis van de Kerstman het Lied 'Sankte Claus').
Daarnaast waren er ook protestanten, vooral in Duitsland, die wel snoep en cadeautjes gaven met Kerst maar dan zeiden dat het door het Kerstkind gebracht was. Dit laatste kan overigens ook al een ouder gebruik zijn dan de verschuiving van het Sint Nicolaasfeest naar kerst. Het zou kunnen verwijzen naar de geschenken die de wijzen uit het Oosten naar het Kerstkind brachten, En die dan bij een kribbe in de kerk gelegd warden, en later aan de kinderen van arme mensen uitgedeeld werden Die kregen hun cadeautjes dan van het kerstkind. De naam 'ChristKind' (Kerstkind) of 'ChristKindl' (klein kerstkindje), werd later in Amerika verbasterd tot Chris Kringle, naast Santa Claus de meest gebruikte naam voor de Kerstman.
De groei van de Kerstman van Semi-St Nicolaas tot een zelfstandig bestaand figuur is geleidelijk aan onstaan in Noord-Amerika (USA en Canada), en na de 2e wereld oorlog langzaam aan over de hele wereld.

En nog steeds kan je dus in delen van Europa met kerst cadeautje krijgen van Sint Nicolaas gekleed als een bisschop. Zie bv de Kerstpostzegel (Weihnachten 1984) met St. Nikolaus er op.
maar het kan, b.v. in Duitsland ook gebeuren dat je met 6 december een bezoek krijgt van Sint Nikolaus in Kerstman outfit.

In het Sint Nicolaas en Kerstman archief van J.W. Koning vonden we nog een belangrijke vermelding, waar de meeste andere 'Sinterklaas biografen' aan voorbij gaan. Er was namelijk nog iets anders belangrijks gebeurd door die reformatie. Sint Nicolaas was opeens niet meer een heilig die af en toe vanuit de hemel neerdaalde om wonderen te doen en gaven te geven. Maar was dus een meer aardsgebonden heilige geworden die dus toch nog ergens vandaan moest komen. Op de pagina met de gebruiken van het Nederlandse Sint Nicolaasfeest komen we hier op terug in het stukje over Spanje.

Door de eeuwen heen groeide de populariteit van St. Nicholas' opnieuw en veel mensen in Europe kwamen met nieuwe verhalen over Sint Nicolaas zijn zorg voor kinderen. In Nederland veranderde het feest, door het verbod om het te vieren, van een volksfeest (op straat) naar een binnenshuis gevierd feest. Processies en Sint Nicolaas markten mochten niet meer gehouden worden. Voor het grote publiek was dat geen punt, want festiviteiten als markten en bals werden gaandeweg minder populair. Maar de viering in huis in besloten kring was niet te controleren en dus ook niet tegen te houden.
Intussen was Sint Nicolaas nog steeds niet die Sint zoals wij hem nu kennen. Men vierde zijn verjaardag zonder hem. W.J. Dekker meldt dat halverwege de achttiende eeuw de gewoonte was ontstaan om oudere kinderen, die tot dan steevast zout in hun schoen aantroffen, eveneens met cadeaus te bedenken. Dit geven van zout was toen niet de straf voor stoute kinderen, maar een bevestinging van het gegeven dat die kinderen nu oud genoeg waren om zelf het zout in hun pap te geen verdienen. Ze hadden de leeftijd bereikt waarop ze moesten gaan werken en dus veel privileges van het kind zijn kwijt raakten. Hierbij kwam dat in de eerste helft van de negentiende eeuw mannen aardigheidjes voor hun vrouwen gingen kopen en dat in de tweede helft van die eeuw die vrouwen dat omgekeerd voor hun mannen deden. Fopcadeaus en gedichten waarin elkaar op snaakse maar acceptabele wijze de waarheid werd verteld (Zoals dat al jaren in Frankrijk werd gedaan), voegden zich bij deze traditie. Het Sint Nicolaasfeest werd daardoor 'een feest van verwachting', zoals tot uitdrukking komt in het lied 'Zie de maan schijnt door de bomen' uit 1843 van Jan Pieter Heije ('Vol verwachting klopt ons hart, wie de roe krijgt wie de gard'). Ook andere liedjes die in die tijd werden vastgelegd vertolken dit gevoel: 'Hoort wie klopt daar kinderen' en 'Hoort de wind waait door de bomen'.
De moeilijkheid was dat men nog steeds niet over een scenario voor een blij huiselijk feest beschikte. In de meeste gezinnen bleef Sint Nicolaas 's nachts rijden, waarbij de avond ervoor (5 december!) de spanning werd opgevoerd door iemand op deuren te laten bonzen en pepernoten naar binnen te laten smijten. Waarna de kinderen dan de ochtend van de 6e December hun cadeautje in hun schoenen/laarzen/klompjes vonden. En mogelijkerwijze zelfs in hun sok als als de kinderen nog te klein waren voor schoeisel of als men te arm was om kinderschoeisel te kunnen kopen.

Aan het einde van de 19e eeuw werd het een meer algemeen feest en kwamen er meer niet-kerkelijke gebruiken bij. Dit mede door de invloed van bv het boekje 'Sint Nicolaas en zijn knecht' dat de Amsterdamse onderwijzer Jan Schenkman in 1850 presenteert. Veel van de huidige opzet van het Sinterklaasfeest is terug te voeren op het SintNicolaas boekje van Jan Schenkman. Daarin staat bv de tekst van het liedje 'Zie ginds komt de stoomboot'. Waardoor de Sint niet meer, zoals in heel oude liedjes, op zijn paardje van Spanje naar hier reed, maar in het vervolg met de Stoomboot uit Spanje kwam. Niet alleen de stoomboot, die toen net nieuw was, is hierbij opmerkelijk, ook 'Spanje' dat als thuisland van de Sint wordt genoemd. Dit valt te verklaren doordat Zuid-Italië:, waarin Bari met haar Sint Nicolaas-basiliek ligt, in de zeventiende eeuw rechtstreeks onder de Spaanse kroon viel, zodat dit gebied in het spraakgebruik best voor Spanje kon doorgaan. De relatie met Spanje werd overigens al eerder ter sprake gebracht in het lied 'Sinterklaas, goedheiligman/ trek uw beste tabberd an/ reis daarmee naar Amsterdam/ van Amsterdam naar Spanje, etc,' dat reeds in 1810 in druk verscheen (zelfs al in Amerika!).
Ook is er in Schenkmans boekje voor het eerst sprake van een echte knecht.
Daar voor was er al wel sprake van een helper Nikodemus, maar dat was een vriend van Bisschop Nicolaas die hem soms op zijn nachtelijke tochten begeleide. Tussen 1600 en 1850 werd Sint Nicolaas ook wel eens vergezeld door diverse duistere figuren zoal Krampus en Ruprecht (zoals nu nog steeds in Duitstalige Landen) en ook wel door een knecht (Nicodemus) die soms blank en voornaam was en soms donkerder. (Zie de pagina over Figuren en Gebruiken).
Let wel: Bij het Onozele Kinderen feest fungeerden de andere kinderen ook als vrienden en helpers van de kinderbisschop, maar ook daar slechts als tijdelijke helpers. En het kan best zijn dat die kinderen zich ook wat verkleden (om bedelkinderen uit te beelden) en camoufleerden (dat mogen kinderen ook nu nog graag doen als ze spelen, dat maakt het spel meer echt) en die camouflage kan dan ook best met modder of schoorsteen roet gedaan zijn. Beiden geven een donkere kleur. Maar daarmee waren ze nog geen vaste knechten die met Sint uit Spanje kwamen en weer met hem mee terug gingen.
In een eerste uitvoering (testdruk??) van dat boekje was die knecht overigens een volwassen blanke man (net als Nikodemus), hij heette ook nog geen Pieterman of Piet, laat staan Zwarte Piet, maar gewoon Jan de knecht. In de officië:le eerste druk (1850) was die knecht getekend naar het model van luxe Moorse pages, die al in de zestiende eeuw op statieportretten van regenten figureerden. Ook heette hij daarin niet meer Jan de Knecht, maar zijn naam werd niet genoemd. Pas in latere drukken van Schenkmans boekje kreeg de knecht een steeds meer negroïde uiterlijk. Van belang is dat dit knechtje nog niets angstaanjagends had, maar een ouder kind was met wie andere kinderen zich konden identificeren. De naam Zwarte Piet is volgens de neerlandicus Frits Booy in verband met Sint Nicolaas voor het eerst gemeld in een prentenboek uit 1868, maar werd pas populair in de twintigste eeuw. In zijn 'Sinterklaas en Kerstman archief' stelt J.W. Koning dat het onstaan van de naam Zwarte Piet waarschijnlijk te verklaren is doordat de knecht van Sint Nicolaas werkelijk alles moest kunnen. In de scheepvaart (en dus ook aan boord van een stoomboot) heette zo'n duvelstoejager(tje) een Pieterman. Een term die in de havensteden een begrip was. Een Amsterdamse drukker zou dat begrip dus ook zeker kennen. De knecht was dus Sint Nicolaas zijn Pieterman (een benaming die je ook nu nog vaak hoort, bijvoorbeeld in België: heet de knecht nog steeds Pieterman knecht). Dit Pieterman Knecht werd later verbasterd naar "Pieter me knecht". Met Moors uiterlijk (roet gecamoufleerd) was het dus een Zwarte Pieter Knecht, voor een jeugdig knechtje kon het stukje 'er' er wel af, en zie daar Zwarte Piet/Pieter/Pietje was geboren. Schenkmans (zwarte) knecht blijft intussen de eerste knecht van Sint Nicolaas die ooit is afgebeeld.
En ten aanzien van dat boekje wijst J.W. Koning ook nog op een door anderen vaak over het hoofd gezien belangrijk punt.
Dwars tegen de toen heersende protestantse opvatting in, waagde Schenkman het over een vorm van processie te hebben, namelijk de grootse Aankomst van de Stoomboot. Terwijl het juist zeer ongebruikelijk was dat er uberhaupt een intocht gehouden werd en als die gehouden werd dan slecht op zeer kleine schaal, Sint verscheen ergens, vaak op een paard (meestal nog geen schimmel), reed naar een markt of openbare gelegenheid (Taveerne, gemeentehuis e.d.), strooide ondertussen wat snoepgoed, en verdween dan weer. Soms werd hij daarbij aan het eind van zijn rit nog door een belangrijk burger of door de burgemeester verwelkomd. Maar het eind was altijd (net als nu), dat de Sint ergens binnen ging of heen ging, waar hij ongezien weer kon verdwijnen. En dit soort kleine intochten moesten veel commentaar en klachten verduren. En dan komt Schenkman met zijn beschrijving van een werkelijk groot opgezette aankomst van de stoomboot. Dat zette het denken over een processie weer in gang, maar dan in de vorm van een intocht met een Sint-speler en niet met een Sint-beeld.

Vanaf einde 19e eeuw krijgt het Sint Nicolaasfeest een pedagogisch tintje: wie zoet is krijgt lekkers, wie stout is de roe. Ook volwassenen gaven elkaar nu cadeautjes.
Tot aan de 2e wereld oorlog bleef het toch nog vooral een feest voor in huis en bij het gezin, Bij een sporadische intocht kwam de Sint vaak alleen en als er een Piet mee kwam, dan was dat meestal ook maar 1 Piet (Er zijn enkele gevallen bekemd van 3 tot 5 Pieten), men had eenvoudig de mensen en de middelen (en de ervaring) niet om het grootser op ter zetten. Meestal kwam de Sint ook nog niet met een (stoom)boot, maar in een koets of met de trein.
Na de bevrijding kwamen er meer de intochten en werden ze ook veel groter opgezet en liepen er veel meer Pieten mee (Dit in navolging van enkele door de Canadezen opgezette intochten). Deels Canadezen met een Negroï:de uiterlijk deels waren dat banken (bevrijders en Nederlanders), die blanken waren deels blanke Pieten, deels waren dat zwarte Pieten, maar dan niet met een moors uiterlijk, maar met een negroï:de uiterlijk geschminkt op ongeveer de manier zoals de Amerikaanse bevrijders dat kenden van hun blackface singers, blanke zangers die hun gezicht zwart schminkten om voor een blank publiek negermuziek te brengen. Deze manier van schminken gebeurde om ze op de negroï:de Canadeze Pieten te laten lijken. Een vorm van sminken (Negroï:de trekken: brede dikke {rode!} Lippen, grote ogen) die helaas tot de jaren 80 voortgeduurd heeft. Ook de taal die de Pieten spraken werd toen het steenkool engels van de Amerikaanse slaven, maar dan in nederlandse uitvoering. Dit omdat deze Pieten (de eerste zng Hulppieten) in de bevrijdingstijd gespeeld werden door de Noord-Amerikaanse (Canadese) bevrijders die gewoon niet beter Nederlands konden spreken. Let wel: Wat in oude afbeeldingen of opnames uit die tijd nu vaak abusievelijk voor blanke Pieten wordt aangezien, zijn vaak de zogenaamde Spaanse Edelen die met Sint Nicolaas / Sinterklaas meekwmmen. Deze reden vrijwel altijd te paard.
Een leuke annekdote vonden we in J.W Konings Sinterklaas en Kerstman Archief. waarin hij een Sint Nicolaas / Sinterklaas intocht uit zijn jeugd beschrijft: "Het was begin 50-tiger jaren en Sint Nicolaas / Sinterklaas* (zie voet noot) zou voor het eerst met de Stoomboot in Groningen aankomen (bij het Boden-terrein) en dan te paard een intocht maken en niet zoals in voorgaande jaren met de trein bij het Hoofdstation (Centraal Station Groningen) aankomen en dan in een koets rondgereden te worden. Juist vanwege de grotere opzet van deze intocht was er ook veel meer publiek gekomen. Ook zouden er nu veel meer Pieten meekomen! Sinterklaas kwam wat later als gepland van de boot, omdat (zoals een insider mijn ouders vertelde) de wijdte van zijn mantel nog aangepast moest worden vanwege het paardrijden. Toen de Sint dan eindelijk kwam met allerlei min of meer blanke mannen te paard (dit bleken Spaanse edelen te zijn.) was het wachten natuurlijk op de Pieten. Sommige hadden een Pietenkostuum aan, deze waren donker met een wit randje om de ogen en lippen, andere (echt donker) hadden een combinatie van Pietenkostuum met Canadees uniform aan. Een van deze laasten (met Kilt!) kwam vlak voor ons staan en vroeg mij:"Are joe a Brave Jongen?, Doe jou like Sinterklaas?" en gaf daarna wat snoep voor mij en mij boers en zussen. Zelf had ik hem niet verstaan maar volgens een oudere broer had hij mij gevraagd of ik ook vond dat Sinterklaaa zo bleek als een lijk zag. Die broer kreeg toen gelijk een draai om z'n oren van mijn moeder. Enfin het was een geweldige optocht met diverse Canadese militaire voertuigen, beladen met pakjes en met 2 muziekorkesten, namelijk de Muziekapel van de Prinses Irene Brigade (met indrukwekkende berenmutsen) en een Canadese Dodelzak Band waarvan de tambourmaitre buitengewone kunsten kon met zijn Maitre-staf (bv hoog hoog opgooien en dan perfect opvangen)." Toch een duidelijk voorbeeld dat de intochten met behulp van de Canadezen groter opgezet werden en dat het negroïde schminken onder invloed van de Canadezen meer de norm werd.
Tegenwoordig kiest men gelukkig weer meer voor een meer Moors uiterlijk (niet zwart maar bruin, lippen wel rood maar niet dik aangezet en weer gewone ogen), en spreken de Pieten ook weer gewoon normaal Nederlands (met hier en daar een Spaans accent of een grappige vaste verspreking)
Die vele Intochten en de vele Pieten waren in 1945 en 1946 ook nodig om voedsel en andere noodzakelijkheden te kunnen uitdelen.
En zo kwam het Sinterklaasfeest weer bij de man op straat terecht.
* LET OP !: HIER ZIE JE DE OVERGANG VAN IN HET GEBRUIK VAN DE NAAM SINT NICOLAAS NAAR DE NAAM SINTERKLAAS. Direct na de 2e wereldoorlog en zelfs in het begin van de 50 jaren werd het als onfatsoenlijk en zelfs brutaal beschouwd als je Sinterklaas zei, in plaats van 'netjes' Sint Nicolaas. in sommige gezinnen kreeg het kind straf en op sommige scholen zelfs strafwerk als het Sintrklaas zei. De overgang van Sint Nicolaas naar Sinterklaas en dus de acceptatie van de naam Sinterklaas speelt zich dus af tussen begin 30-tiger jaren en medio 50-tiger jaren. Bijna 200 jaar na de eerste vindbare vermelding van Sant a Claus. QUOTE: Did you know that the first recorded mention of Santa Claus in the United States was in 1773? The New York Press reported a story about a "St. A Claus." (korte vertaling: De eerste vindbare vermelding van de naam Santa Claus is uit 1773.) Dit geeft naar mijn mening duidelijk aan dat de naam Santa Claus dus niet afstamt (Niet kan afstammen) van Sinterklaas maar dat hij vermoedelijk afstamt van Sankte Claus/Claes (zowel oud Duits als oud Nederlands, het zogenaamde Dietsch)

Doordat het feest nu massaal gevierd werd, en de mensen meer geld aan het feest (en de cadeaus) konden uitgeven onstond een nieuw probleem. Ouders wilden graag het feest samen met hun kinderen vieren en kinderen wilden vaak de ochtend van de 6e december niet naar school (slecht geslapen van de spanning of omdat het nieuwe speelgoed lokte erg). En zo werd het geven van de cadeaus verplaatst naar de avond van de 5e December. Aldus ontstond pakjesavond, waarbij de cadeaus in een mand of zak voor de voordeur worden gezet door een haastige Piet, die slechts tijd heeft een paar keer op de bel te drukken en op de deur te bonken.
Ook kregen stadsbestuur, winkeliers en media in de gaten dat als je veel aandacht gaf aan Sinterklaas en zijn feest dat je dan veel goodwill kweekte bij de bevolking, en door hun ondersteuning (zij organiserenden de intochten en doen dat nog steeds), en later die van de TV, groeide het feest in Nederland, en een deel van België:, uit tot een nationaal feest.
Waarbij de intocht geleidelijk aan naar voren schoof, eerst kon de Sint niet meer pas op 6 december komen als hij de cadeautjes al op 5 dec bracht maar om een grote intocht te kunnen houden moesten de meeste mensen ook vrij zijn. En dan was zaterdagmiddag de meest gunstigste tijd. Dus was het eerst de laatste zaterdag voor 5dec, maar onder druk van de winkeliers (langere tijd om cadeautjes en snoep enz. te kunnen verkopen), schoof hij af en toe een zaterdag naar voren totdat de Landelijke Intocht gesteld werd op de 1e zaterdag na St Maarten. Met een officiele nationale Sinterklaas.
Wel is er via diverse TV programma's nog een aanloop naar die intocht, zodat de totale aanloop naar Pakjesavond tegenwoordig ca 4 weken is. Gedurende die tijd zijn etalages ingericht met Sinterklaas items, worden er speciale Sinterklaas speelgoed bladen door grotere winkelconcerns geleverd en mogen de kinderen af en toe (vaak op de avond van de intocht en op de andere zaterdag avonden voor pakjesavond) hun schoen al zetten voor wat snoep. En zijn er op de zaterdagen tot pakjes avond nog kleinere intochten in de meeste plaatsen en dorpen in Nederland.
Toch doet Sinterklaas niet alle Nederlandse gemeenten aan. Zo viert het Friese Grouw op 21 februari Sint Piter.

Op de sites van "de vrienden van Sint Nicolaas" en die van Jef de Jager kan je over deze ontwikkelingen nog veel meer lezen:
http://www.vriendenvansintnicolaas.nl/weetjes/de_geschiedenis_van_sint_nicolaas.htm
http://www.jefdejager.nl/sint.php

Het feest is ook in andere landen niet onbekend, ook daar wordt het soms al eeuwenlang gevierd (in Oostenrijk al sinds de 13 eeuw, zie postzegel),
maar wel vaak in een andere vorm.

Duitsland:

In Duitsland zijn allerlei variaties mogelijk. Hier kan Sint Nikolaus als Bisschop gekleed op 6 december komen (is meestal de voorkeur van kerkelijke mensen), maar ook met Kerst. Maar 'der Nikolaus' kan ook in kerstman kostuum komen en ook dat kan zowel op 6 december als met de kerst. Vaak is deze kerstman dan in een Santa Claus oufit, maar soms ook nog in de ouderwets Outfit (soort bosbewoner) die we van oude kerstkaarten kennen en daar is dan soms ook de knecht Krampus bij.

Zwitserland:
In het Duitstalige deel van Zwitserland zit Sinterklaas bijvoorbeeld op een ezel. Het Duitse Bremen viert ook op 6 december Sinterklaas, maar daar is Zwarte Piet niet bij aanwezig. Ook in Duitse gebieden die aan Nederland grenzen, wordt Sinterklaas gevierd.

België::
In België: wordt het Sinterklaasfeest niet op 5, maar op 6 december gevierd en heeft het feest een religieuzere betekenis dan in Nederland. Er worden ook geen gedichten en surprises gemaakt. Kinderen krijgen alleen speelgoed. Grotere cadeaus krijgen ze met Kerstmis.

Oost-Europa:
In Oost-Europa wordt op 5 december Sint-Nicolaas gevierd. Kinderen poetsen 1 van hun laarzen op en zetten deze in de vensterbank van hun slaapkamer. Ze laten het raam open om Sinterklaas naar binnen te laten. Elk kind krijgt twee poppetjes: een duiveltje omdat ze soms stout zijn en een Sint-Nicolaaspop omdat ze ook vaak lief zijn.

Spanje:
In het 'moederland' van Sinterklaas wordt een soortgelijk kinderfeest gevierd met Driekoningen (los tres reyes magos). Hierbij krijgen kinderen cadeautjes als ze lief zijn en steenkool als ze stout zijn.

Andere Klazen en Knechten:
In sommige landen lijkt het alsof de Sint naast zichzelf ook zeer naaste familieleden aan het werk heeft gezet.
In Vlaanderen wordt met Halfvasten (in maart) Sintegreef gevierd. De avond voor de naamdag van de Greef (=graaf) van Halfvasten mogen kinderen een mandje bij de schoorsteen zetten. De volgende dag is het mandje gevuld met chocola en een palmpasenhaantje.
In het Duitse Oost-Friesland komen Sunnerklas en knecht Ruprecht.
Ook in ons eigen land, en met name op de waddeneilanden komen nog 'Sunderklazen' voor: luidruchtige jongelui, onherkenbaar vermomd en met verdraaide stemmen. Ze dwalen door de buurt, eten en drinken, jagen kleine kinderen de huizen in en vangen jonge meisjes.
In Oostenrijk en Rome verschijnen angstaanjagende zwarte knechten. In Oostenrijk verschijnt in plaats van San Nikola soms ook Samiklaus met knecht Krampus, een griezelig heerschap met een bontjas en een duivelsmasker met een lange, rode tong. Krampus heeft een rieten mand bij zich waar hij vroeger stoute kindjes in stopte, nu is de mand alleen nog met snoep gevuld.
In Rome komt Krampus zonder Sint.

Bronvermelding:
Als je kennis/info uit andere bronnen leent/kopieert bv voor werkstuk of scriptie,
dan is het wel zo netjes om die bronnen te vermelden.
Nu vinden wij het niet heel erg als onze site niet als bron vermeld wordt,
maar als U/je info van onze site gebruikt, vermeldt dan a.u.b wel onze bronnen.
(Voor zover zij op het geleende/kopieerde deel van toepassing zijn.)

Karl Meisen : 'Nikolauskult und Nikolausbrauch im Abendlande' 1931 ,
Het Britse St. Nicholas Center: http://www.stnicholascenter.org/pages/home/ ,
De Nederlandse EnSintClopedie op het Sintforum ,
Jef de Jager: http://www.jefdejager.nl/sint.php ,
De Vrienden van Sint Nicolaas: http://www.vriendenvansintnicolaas.nl/weetjes/de_geschiedenis_van_sint_nicolaas.htm ,

en niet te vergeten het 'Sinterklaas en Kerstman archief' van J.W. Koning
waar we veel bijzondere feitjes in vonden
en die ons regelmatig weer in de juiste richting stuurde waar andere bronnen wel eens dwaalden.

Disclaimer:

Algemeen
De website Sint-en-Santa.eu is een particulier initiatief. Het doel van deze site is het bieden van informatie over de diverse aspecten die met Sinterklaas en de Kerstman te maken hebben. Iedere gebruiker van de info op deze site stemt uitdrukkelijk in met de bepalingen van deze disclaimer.

Aansprakelijkheid
De informatie op deze site is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. De website is uitsluitend bedoeld ter informatie van geï:nteresseerde leken. Ondanks de in acht genomen zorgvuldigheid kan de informatie op deze site soms niet volledig, niet actueel of voor meerdere uitleg vatbaar zijn of zelfs onjuistheden bevatten. We zijn niet aansprakelijkheid voor de juistheid, volledigheid of effectiviteit van de aangeboden informatie en producten, noch voor eventuele directe en/of indirecte schade, uit welke hoofde dan ook ontstaan, geleden als gevolg van het gebruik van informatie op deze site. Het gebruik van de informatie geschiedt volledig voor risico van de gebruiker.

Aansprakelijkheid links
Op deze site zijn diverse links naar andere websites opgenomen ter informatie van de bezoekers. We hebben geen enkele zeggenschap over deze andere sites en aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor eventuele schade, direct of indirect, die ontstaat door gebruik van de op deze sites aangeboden informatie, producten of diensten.

Naar het Begin van de pagina

Sint en Santa, Info- en Boeking Centrale Westerkwartier